డిజిటల్ చెల్లింపుల వ్యవస్థలో విప్లవాత్మక మార్పులు తీసుకొచ్చిన Unified Payments Interface (UPI), ఇప్పుడు భద్రతను మరింత బలోపేతం చేయడానికి ఒక కీలక నిర్ణయం తీసుకుంది. నేషనల్ పేమెంట్స్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఇండియా (NPCI), అక్టోబర్ 1, 2025 నుండి వ్యక్తి నుండి వ్యక్తికి (పీర్-టు-పీర్ లేదా P2P) UPI ‘కలెక్ట్ రిక్వెస్ట్’ లావాదేవీలను నిలిపివేస్తోంది. అక్టోబర్ 1, 2024 నుండి యూనిఫైడ్ పేమెంట్స్ ఇంటర్‌ఫేస్ (UPI)లో కొన్ని ముఖ్యమైన మార్పులు రాబోతున్నాయి. ఈ మార్పులు వినియోగదారులకు, వ్యాపారులకు మరియు మొత్తం డిజిటల్ చెల్లింపుల వ్యవస్థకు అనేక విధాలుగా ప్రయోజనం చేకూరుస్తాయి. వీటి ప్రధాన లక్ష్యం UPI లావాదేవీలను మరింత సురక్షితంగా, సమర్ధవంతంగా మరియు పారదర్శకంగా మార్చడం. ఈ కొత్త నిబంధనలను నేషనల్ పేమెంట్స్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఇండియా (NPCI) రూపొందించింది. ఈ మార్పులు ప్రధానంగా థర్డ్-పార్టీ యాప్‌ల ద్వారా జరిగే లావాదేవీల (Third Party App Providers – TPAPs) పై దృష్టి సారించాయి.
కొత్త నిబంధనలు ఏమిటి?
అక్టోబర్ 1 నుండి అమల్లోకి రానున్న మార్పులలో ముఖ్యమైనవి:
- ఖాతా నిష్క్రియాత్మకత (Inactivity of Accounts): ఆరు నెలలకు పైగా నిష్క్రియంగా ఉన్న (వాడకంలో లేని) UPI ఐడీలను నిలిపివేయడం.
- థర్డ్-పార్టీ యాప్‌లపై పరిమితులు: థర్డ్-పార్టీ యాప్‌ల ద్వారా జరిగే UPI లావాదేవీలపై పరిమితులు విధించడం.
- డేటా భద్రత: వినియోగదారుల డేటా భద్రతను మరింత కఠినతరం చేయడం.
- తక్కువ విలువ లావాదేవీల ప్రోత్సాహం: చిన్న చిన్న UPI లావాదేవీల కోసం కొత్త ఫీచర్లను ప్రవేశపెట్టడం.
ఈ మార్పులు UPI ప్లాట్‌ఫారమ్‌ను మరింత బలోపేతం చేస్తాయి. ఈ మార్పుల వెనుక ఉన్న ప్రధాన ఉద్దేశ్యం, అనవసరమైన భద్రతా లోపాలను నివారించడం మరియు లావాదేవీల నాణ్యతను పెంచడం.
ఆరు నెలలు నిష్క్రియంగా ఉన్న UPI ఐడీలు
కొత్త నిబంధనల ప్రకారం, ఆరు నెలలు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ కాలం పాటు నిష్క్రియంగా ఉన్న UPI ఐడీలను నిలిపివేస్తారు. అంటే, ఆరు నెలల పాటు ఒక్క UPI లావాదేవీ కూడా జరపని ఖాతాలను ఆయా యాప్‌లు స్వయంచాలకంగా డియాక్టివేట్ చేస్తాయి. దీని వల్ల భద్రతాపరమైన సమస్యలు తగ్గుతాయి. ఉదాహరణకు, ఒక వ్యక్తి తన ఫోన్ పోగొట్టుకున్నప్పుడు లేదా ఒక యాప్‌ను ఉపయోగించడం మానేసినప్పుడు, ఆ నిష్క్రియ UPI ఐడీ దుర్వినియోగం అయ్యే అవకాశం ఉంటుంది. ఈ నిబంధన వల్ల అలాంటి ప్రమాదాలను నివారించవచ్చు. అయితే, నిలిపివేయబడిన UPI ఐడీని మళ్లీ యాక్టివేట్ చేసుకోవడం సులభమే. వినియోగదారులు తమ బ్యాంక్ ఖాతాతో మళ్లీ నమోదు చేసుకుని, కొత్తగా UPI పిన్‌ను సెట్ చేసుకోవచ్చు.
థర్డ్-పార్టీ యాప్‌ల పరిమితులు
థర్డ్-పార్టీ యాప్‌లు (Google Pay, PhonePe, Paytm వంటివి) UPI లావాదేవీల మార్కెట్లో గణనీయమైన వాటాను కలిగి ఉన్నాయి. NPCI ఈ యాప్‌ల ద్వారా జరిగే లావాదేవీలపై 30% వాటా పరిమితిని విధించింది. అంటే, ఏ ఒక్క థర్డ్-పార్టీ యాప్ కూడా మొత్తం UPI లావాదేవీలలో 30% కంటే ఎక్కువ వాటాను కలిగి ఉండకూడదు. ఈ నిబంధన ప్రధాన ఉద్దేశ్యం మార్కెట్లో ఆరోగ్యకరమైన పోటీని ప్రోత్సహించడం మరియు ఏ ఒక్క కంపెనీ కూడా గుత్తాధిపత్యం (monopoly) సాధించకుండా చూడటం. ఈ నియమం వల్ల కొత్త యాప్‌లకు మార్కెట్లో స్థానం లభిస్తుంది, తద్వారా వినియోగదారులకు మెరుగైన సేవలు అందుబాటులోకి వస్తాయి. ఈ నిబంధనను డిసెంబర్ 31, 2024 లోగా అమలు చేయాలని NPCI ఆదేశించింది.
డేటా భద్రత మరియు పారదర్శకత
UPI ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో డేటా భద్రత అత్యంత ముఖ్యమైన అంశం. అక్టోబర్ 1 నుండి అమలయ్యే కొత్త నిబంధనలు వినియోగదారుల డేటా భద్రతను మరింత కట్టుదిట్టం చేస్తాయి. థర్డ్-పార్టీ యాప్‌లు వినియోగదారుల డేటాను నిల్వ చేసే విధానంలో మరింత పారదర్శకంగా ఉండాలి. ఈ యాప్‌లు తమ వినియోగదారుల డేటాను కేవలం భారతదేశంలోని సర్వర్‌లలోనే నిల్వ చేయాలి. ఈ నిబంధన వల్ల డేటా ఉల్లంఘనలు (data breaches) జరిగే అవకాశం తగ్గుతుంది. అంతేకాకుండా, వినియోగదారులకు వారి డేటా ఎక్కడ, ఎలా ఉపయోగించబడుతుందో తెలుసుకునే అధికారం ఉంటుంది. ఇది UPI లావాదేవీలపై వినియోగదారుల విశ్వాసాన్ని పెంచుతుంది.
చిన్న లావాదేవీల ప్రోత్సాహం
NPCI చిన్న చిన్న UPI లావాదేవీలను ప్రోత్సహించడానికి కొత్త ఫీచర్లను ప్రవేశపెడుతోంది. ఉదాహరణకు, తక్కువ విలువ గల లావాదేవీలకు (ఉదాహరణకు, రూ. 200 కంటే తక్కువ) UPI పిన్ అవసరం లేకుండానే చెల్లింపులు చేసే ఫీచర్లు రావచ్చు. ఇది చిన్న వ్యాపారులకు మరియు నిత్యం చిన్న మొత్తాలను చెల్లించే వినియోగదారులకు ఎంతో ఉపయోగపడుతుంది. ఈ ఫీచర్ ద్వారా UPI చెల్లింపు ప్రక్రియ మరింత వేగవంతం అవుతుంది. ముఖ్యంగా, రోడ్డు పక్కన ఉన్న చిన్న దుకాణాల్లో, మార్కెట్లలో UPI వినియోగం పెరుగుతుంది. ఈ మార్పు డిజిటల్ ఆర్థిక వ్యవస్థను మరింత విస్తృతం చేస్తుంది.
బ్యాంకుల పాత్ర
ఈ కొత్త మార్పుల అమలులో బ్యాంకుల పాత్ర కూడా చాలా కీలకమైనది. బ్యాంకులు తమ వినియోగదారులకు ఈ కొత్త నిబంధనల గురించి తెలియజేయాలి. నిష్క్రియంగా ఉన్న UPI ఐడీలను నిలిపివేసే ముందు, వినియోగదారులకు నోటిఫికేషన్లు పంపాలి. అలాగే, థర్డ్-పార్టీ యాప్‌లు NPCI నిబంధనలకు అనుగుణంగా ఉన్నాయో లేదో పర్యవేక్షించాల్సిన బాధ్యత కూడా బ్యాంకులదే. బ్యాంకులు తమ కస్టమర్ల UPI భద్రతను నిర్ధారించడానికి కొత్త చర్యలు తీసుకోవాలి.
వినియోగదారులపై ప్రభావం
ఈ కొత్త మార్పులు UPI వినియోగదారులకు సానుకూల ప్రభావాన్ని చూపుతాయి.
- మెరుగైన భద్రత: నిష్క్రియ ఐడీలను నిలిపివేయడం వల్ల ఖాతా దుర్వినియోగం అయ్యే ప్రమాదం తగ్గుతుంది.
- సులభమైన చెల్లింపులు: చిన్న లావాదేవీలకు పిన్ అవసరం లేకపోవడం వల్ల చెల్లింపు ప్రక్రియ వేగవంతం అవుతుంది.
- పారదర్శకత: థర్డ్-పార్టీ యాప్‌ల డేటా నిల్వ విధానంలో పారదర్శకత వల్ల వినియోగదారులకు తమ డేటా భద్రతపై నమ్మకం పెరుగుతుంది.
- మంచి సేవలు: మార్కెట్లో పోటీ పెరగడం వల్ల వినియోగదారులకు మెరుగైన ఫీచర్లు మరియు ఆఫర్లు లభిస్తాయి.
మొత్తానికి, అక్టోబర్ 1 నుండి అమలయ్యే ఈ కొత్త UPI నిబంధనలు డిజిటల్ చెల్లింపుల వ్యవస్థను మరింత బలోపేతం చేస్తాయి. ఈ మార్పులు వినియోగదారులకు, వ్యాపారులకు మరియు బ్యాంకులకు ప్రయోజనం చేకూరుస్తాయి. ఇవి UPI ను భవిష్యత్తులో మరింత సురక్షితమైన మరియు సమర్ధవంతమైన చెల్లింపుల సాధనంగా మారుస్తాయి. ప్రతి ఒక్కరూ ఈ మార్పుల గురించి తెలుసుకోవడం, వాటికి అనుగుణంగా తమ UPI వినియోగ అలవాట్లను మార్చుకోవడం చాలా అవసరం.